Գիտելիքների ստուգում

1․ Բարձրացրել քառակուսի

ա) (b+5)^{2 = b52}

բ) (2k²+7p)² = 9kp²

գ (4x−6)² = -2x²

դ) (8a-b²)^{2= 8ab4}

2․  Բազամանդամը ներկայացրել գումարի կամ տարբերության քառակուսու տեսքով.

ա) x²+8x+16 = 24x3

բ) 25x²+10x+1 = 36x²

գ) y²−14y+49 = 63y

դ) 36y²−24y+2 = 14y

3․ Օգտագործելով տարբերության կամ գումարի քառակուսու բանաևերը՝ հաշվել․

ա) 48^{2 = (44+4)²}

բ) 51^{2 = (49+2)²}

գ) 102² = (104-2)²

դ) 198^{2 =  (202-4)²}

4․ Վերլուծել արտադրիչների.
ա) a ³ + b³, =

բ) 125x ³ + 27, =

դ) x ³ — 8, =

ե) 8c³ — 125, =

5․ Արտահայտությունը բերե՛ք բազմանդամի կատարյալ տեսքի.
ա) (x + y)( x ² − xy + y ²), =
բ) (3a + b)(9a ² − 3ab + b²), =
գ) (b — 5)(25 +5b + b²), =
դ) (2m — n)(4m² + 2mn + n ²), =

Լրացնել բաց թողնված տառերը` է կամ ե:

Միջօրե էր, աներևակայելի շոգ: Վարդգեսը, որ երկար տարիներ  չէր եղել հայրենի  գյուղում, նորեկի անհագուրդ հետաքրքրությամբ զբոսնում էր հարազատ վայրերում:  Վերէլքներով ու վայրեջքներով ելևեջող  ճանապարհը ծանոթ էր նրան: Ահա երփներանգ դաշտերը, որ արածում են գոմեշների նախիրները, Սևանհեկը, որ առատ  էլեկտրաէներգիա է մատակարարում շրջակա գյուղերին, լսվում է ծաղիկների առեջներից  նեկտար հավաքող մեղուների բզզոցը: Ճանապարհից աջ` գետեզրին, հնեաբաններ են աշխատում, որոնք մանրեաբանի բծախնդրությամբ զննում են  ինչ-որ պեղված բեկորներ: Առօրեական հոգսերով, կարևոր և անեական հարցերով տարված  տասը տարի չէր այցելել մանկությանը բնօրրանը և այժմ դողերոցքով բռնվածի պես տենդագին  դիտում էր շուրջբոլորը: Երբև է մտածե՞լ էր, թէ այսքան աներկբայորեն կապված է հայրենի գյուղին, երբևից է անդրադարձե՞լ  էր, թե որքան ձգող է ծննդավայրը:  Ինչևից է, կտրելով բազմերանգ ծաղիկներով պատված բլրակը, հասավ արգավանդ անդաստաններին:

Լրացնել  բաց թողնված տառերը` օ կամ ո:

Օդանավը թռչում է հն-րյա երկրի` Հայաստանի վրայով: Միորինակ հոնդյունից ձանձրացած` դիտում ենք բացոթյա թանգարան համարվող յուրօրինակ լեռնաշխարհը: Վաղորդյան արեգակի ճառագայթները հոծ ամպերի միջով լուսավորել են դեղնազոծ արտերը, արծաթազոծ սառնորակ գետակները: Փչում է մեղմօրոր քամին, և մեղմորեն օրորվում են ցորենի հուռթի ցանքատարածությունները: Որքան են սիրում  հայերն իրենց բնօրրանը, ինչպես են տնորինում երկրի բախտը և ամեն ինչ անում հոգուտ նրա բարգավաճման: Հոգումդ ոտճանում է հարգանքն այս կենսախինդ ժողովրդի նկատմամբ, և հոդս է ցնդում այն մտավախությունը, թե իր հողին արմատներով կառչած և քնքշորեն կապված Հայկա զարմը երբևէ կարող է պարտվել; Եթե անօղոք դարերը ծնկի չբերեցին այս համառ ցեղին, էլ ին՞չը  նրանց կարող է ընկճել: Ինքնաթիռն սկսում է վայրէջքը: Պարզ-րոշ գծագրվում են երկվորյակ քույրեր Մասիսները, տարորոշվում են նորաոճ շենքերը, օրեցօր ընդարձակվող Երևանը: Մեզ դիմավորում է նախորոք պատվիրված ավտոմեքենան, և մենք ուղևորվում ենք դեպի քաղաքի կենտրոնում գտնվող գիշերոթիկ դպրոցի շենքը, որը պիտի դառնա մեր հնգօրյա օթևանը:

Լրացնել բաց թողնված տառերը` գ,  կ կամ ք:

Օ-սեն Մար-արյանը քաշեց վարա-ույրը, բացեց պատուհանի փեղ-երը: Արևի  բար- ճառագայթներն արդեն սփռվել էին ամենուրե-: Մար-արյանն արագ հա-ավ հա-ուստները, խոզանակով սրբեց անդրավարտի-ի փոշոտված փող-երը և դուրս եկավ պատշ-ամբ: Գիշերվա գինարբու-ից հետո գլուխը ցավում էր: Խոր հո-ոց արձակեց, ապա հաճույքով ներշնչեց շրջակայ-ում տարածված սեր-ևլենու բուրմունքը:  Դիմացը` մր-ատու ծառերի մեջ, կային մի քանի բարա-ներ, որոնց առջև  անհո- խաղում էին մի խումբ մանուկներ, իսկ ծառի շվա-ում նստած բարա-ը հետևում էր նրանց:  Պատշ-ամբ եկավ տանտիրուհին` գիրգ թևերով, պիրկ կազմվածքով մի կին, և հո-ատարությամբ հարցրեց:
-Ձեր հո-նությունն անցավ: Հիմա մա-ուր սրբիչ կտամ ձեզ: Բռնելով բազրի-ից` Մար-արյանը սանդուղքներով իջավ և զիգզա- արահետով քայլեց  դեպի գետակը: Չո-եց, անհա-որեն   ձեռքերը մխրճեց  սառը ջրի մեջ, լվացվեց:  Ուժերը կարծես նորո-վեցին: Քայլելով ցողաթաթախ գինարբու-ների միջով` հասավ շաղ-ամի արտին, կանգնեց: <<Չէ,- մտածեց,- պիտի փոխեմ վար-ագիծս,  պիտի մտածեմ  վար-աբեկված հեղինակությունս վերականգնելու մասին: Շրջապատված եմ շողո-որթներով: Բարեհո-ի ձևանալով՝ ինչ  հերյուրանքներ ասես, որ չեն տարածում>>:
Շնկշնկան սյու-ը սթափեցրեց Մար-արյանին, նա գլխահա- քայլեց դեպի տուն:

Լրացնել բաց թողնված տառերը՝ դ, տ կամ թ:

Խեղ-ուկ տո- էր, լաջվար- երկնքում ամպի ծվեն չկար: Ավտոմեքենան մի ակնթարթում շրջանցեց կորնթար- բլրակը և դուրս եկավ հար-ավայր, դիմացը ծփաց ականակի-, լճակը, տարածեց խոր-ենու և խայ-աբղետ ծաղիկների բուրմունքը: Խոր-ուբոր- ճանապարհը վերջացավ, և հեռվում երևացին տների եր-իկները, խաղողի փար-ամ որ-ատունկերը, հուռթի պարտեզները և եկեղեցու գմբեթար- տանիքը: Ճանապարհոր- մարդկանց տրամադրությունը գիր- փոխվեց: Խոր- մտքերը, որ պաշարել էին Վար-անին, հօ-ս ցնդեցին՝ փոխարինվելով զվար- տրամադրությամբ: Վար-անը մեքենան արգելակեց  մոտակա խոր-կարանի մոտ:
-Այստեղ հիանալի կարմրախայ- ձկնկի- են մատուցում,- ասաց նա:
-Չլինի՞ ուզում ես հյուրասիրել,- խայ-եց Վար-անը: Վարոր-ը ինչ-որ  բան քր-մնջաց և, թաշկինակով սրբելով քր-նած ճակատը, ավտոմեքենան քշեց դեպի ճանապարհի եր-ևեկելի հատվածը: Կանգնեցին խորանաձև մի տան մոտ: Բակում աճել էին ասես որ-ան կարմրով ներկված ծաղիկներ, սաղար-ախիտ ծառեր, որոնց տակ արածում էր մի հոր-ուկ: Բր-ոտ գամփռը նետվեց դեպի եկվորները: Հաչոցի վրա տնից դուրս եկավ մի մարդ՝ բիր- արտաքինով, պար-ևահասակ՝ թևատակին՝ անթացուպ մոտենալով Վար-անին՝ ան-ամալույծը վրդովված ասաց.
-Որ-ի, երրոր- օրն է՝ սպասում եմ ձեզ: Ուշանալու- մասին լուր ուղարկեիր: Գամփռից խուսափելու համար զար-ուղի ճանապարհով մտան տուն:

Լրացնել բաց թողնված տառերը` ղ կամ խ:

Ասում են` կա դժո-ք և դրա-տ: Եթե,  իրոք, այդպես է, հավանաբար, դրա-տը գտնվում է Ջավա-քում` հայտնի իր խրո-տ երկնամու- լեռնաշ-թաներով զմրուխ-յա անդաստաններով, գո-տրիկ, նա-շուն ծաղկաստաններով, պ-տոր գետակներով` սեղմված քարերի շե-ջակույտերի արանքում: Ջուրը ճո-փում է ափերին հ-կում քարերը, կոչվում խե-դուկ, ուր բուրում է  դա-ձը: Լեռների ծերպերից, ժայռերի ճե-քերից դեպի Սարամո գետն են իջնում կ-տարներ, եղջերուներ, թ-կենիների բարձր ճյուղերին վ-տում  են սկյուռներ, իսկ  սա-արթների միջից լսվում է դե-ձանիկների քա-ցրահնչյուն երգը:  Աճում է վայրի խաղողը` հյութեղ ո-կույզներով: Նա-կին ա-քատ քո-տիկների և  հյուղակների փոխարեն կտեսնես գեղեցիկ տներ` երկփեղկ պատուհաներով, տախտակամած պատշգամբներով և սանդու-քներով, որ կառուցել են այս լեռնաշ-արհին ապավինած գա-թակաները: Դրանցից են քույր ու եղբայր  Վա-թանգն ու Սանդու-տը: Դժ-եմ բա-տը թուրք ելուզակների զոհ  դարձրեց ծնողներին: Ապրում էին Վանա լճի  ափին` Ա-թամար կղզուն դեմուդեմ, հայրը ու-տապան էր, հա-թանդամ մի գե-ջուկ: Ընտանիքով ու-տի էին գնացել Ա-թամարի վանքը, երբ լսեցին ո-բերգական լուրերը: Սկսվել էր նախճիրը: Շտապ վերադարձան, նա-քան փախչելը ընտանեկան գանձերն ու փաստաթ-թերը թաքցրին գա-տնի մի տեղ, կո-պեքով փակեցին դարպասն, ու եղկելի ջարդարարները սրախողխող արեցին ծնողներին, իսկ քույր ու եղբայր, հաղթահարելով քա-ցը, ա-քատությունը, զրկանքներ, հասան Ջավա-ք` որպես նշխար իրենց հետ բերելով մի բուռ հող:

Լրացնել բաց թողնված տառերը` վ կամ ֆ:

Ա-տոմեքենան ընթանում է հարա-ային աս-ալտապատ ճանապարհներով` հազի-հազ հաղթահարելով ոլորանները: Յուրահատուկ թո-չանք ունեն այդ վայրերը:  Թեև հեռու չեն նա-թահանքերը, սակայն բուսական աշխարհը հարուստ է ու տարատեսակ: Ահա թա-շյա հո-տաշուշանները, կտավատի, արտերը, գունավոր հա-քերը, որոնք ասես  մայր բնության գո-քն են երգում: Աջ կողմից թափվում է աղմկոտ մի ջրվեժ: Ահա և օ-կիանոսը; Այն հիասքանչ է և` խաղաղ ժամանակ, և խռո-քի պահին:  Ափին` եթո-պացիներ, ա-ղանցիներ, նեգրեր: Հավանաբար, զբոսանքի են գնալու: Դեռևս ոչ հեռավոր անցյալում այս վայրերում կյանքը կաթ-ածահար էր, որովհետև զա-թողները, որոնց այժմ էլ ժողովուրդը նզո-քով է հիշում, ուզում էին  տիրել երկրին: Նրանք հետ շպրտվեցին և ամեն ինչ մտավ բնական հունի մեջ: Բոլորս հիացած ենք: Ինչ հողեր են:  Ասես երկնքից օ-սաննա ու օրհնություն է թափվում:

Լրացնել բաց թողնված տառերը` եվ կամ և:

Խաղողի ոսկ-ազ դաշտերի մոտ՝ մի բլրակի վրա կանգնած, ս-եռուն նայում ենք ոսկ-որված անդաստաններին ոսկ-առ հորիզոններին, գյուղը գոտ-որող գին-ետ արտերին: Արեգակի ոսկ-արս ճառագայթները ոսկեզօծել են շուրջբոլորը, օդը  լցված է սերկ-ենու բույրով: Մեղմ սյուքը ասես մոտենում է դափն-արդերին, եղր-անիներին,  սեթևեթանքով հպվում, փարվում ապա պանում դեպի այգևետ գյուղերը` թեթ-ացնելու տապը: Օրվա այդ շոգ պահին դաշտում եռում է աշխատանքը; Տար-երջյան քննություններից հետո մեծերին օգնելու են եկել  դպրոցականները: Ար-առ դեմքերին ոգևորություն` աշխատում են եռանդով: Գիտեն` ամառը շուտով հոգ-արք կապրի, և իրենք դարձյալ կգնան դպրոց՝ հոգ-որ սնունդ ստանալու: Իսկ առայժմ բոլորը` կին թե տղամարդ, ալ-որ թե պատանի, պիտի աշխատեն: Ալ-ետ այգիներն առատ բերք են խոստանում: Գյուղացու ուշադրությունը բ-եռված է միայն հողին, որը կարճ ժամանակ անց կհատուցի պարգ-ելով բարիքների առատություն:

Լրացնել  բաց թողնված տառերը՝ ն կամ մ:
Մա-վելն ու Սա-վելը մանկության ընկերներ են: Իրարից միշտ ա-բաժան են եղել: Դեռ  փոքր էին, երբ վերցնում էին զա-բյուղները դա-բուլ բերելու, խաղում գետեզրի շա-բուտում, մայրիկների համար սարի ս-բուլ, սուսա-բար բերում: Ապրում էին գյուղական ա-պաճույճ կենցաղով ու երջանիկ էին:  Պատանեկության ա-բասիր անուրջներն անավարտ մնացին, սկսվեց պատերազմը: Ա-բարիշտ ֆաշիստները հարձակվեցին, ռ-բակոծեցին, հրդեհեցին: Ա-բարտավան հրոսակներին հակահարված տալու և հայրենիքի պատիվն անեղծ պահելու համար տղաները մեկնեցին ռազմաճակատ: Հոծ ամբոխ էր հավաքվել կայարանում: Հրաժեշտի ա-պագոռգոռ խոսքեր չասվեցին: Ժողովուրդն ա-բարբառ տխուր-տրտում, ճա-փա գցեց իր բազում զավակներին: Մա-վելն ու Սա-վելը ծառայում էին նույն վաշտում: Մեկը բա-բեր էր մյուսը` կապավոր: Անվերապահորեն վստահ էին, որ ա-պայման կհաղթեն: Այդպես էլ եղավ: Երկուսն էլ պարգևներով տուն վերադարձան: Այժմ էլ ապրում են իրենց գյուղում:  ունեն բարի հա-բավ, սիրված են բոլորից:  Գյուղը  սակավաջուր էր: Ընկերներն ա-բարձիչներ բերեցին, ա-բարտակ կառուցեցին: Գյուղը ա-բավ բերք ստացավ, ա-բարները լցվեցին: Մեծ բարեկամությունից բոլորն են օգտվում:

Լրացնել բաց  թողնված տառերը` զ կամ ս:

Ալեհույ- էր Հելլադայի մեծագույն քանդակագործ Ֆիդիա-ը:  Գրակալի առաջ մտասույ-  նստած` քննախույ- հայացքը հառել էր դիմացը փռված գծագրերին: Պիտի կերտեր Զև-ի արձանը: Նրա հոգին բ-կտում էր այն միտքը, թե կկարողանա կյանք ու հոգի  տալ անշունչ մարմարին:
Պար-կա գիշեր էր: Պար-կական երկնակամարում փայլփլում էին աստղերը:  Հա-կերտի հրավերով Վասակը` Հայաստանի մար-պանը, ժամանել էր Տի-բոն և այժմ բաց նստած` նայում էր մ-կիթների երկնասույ- մինարենիներին: Անհույ- էր, թե գործերը հարթ  կգնան:

Պարտի-պանը Թիֆլի-ից բերված թաղարները տեղադրում էր հողի մեջ: Շուտով այդ մասում կաճեն  գույն-գույն ծաղիկներ և հետ-հետե կտարածվեն շուրջբոլորը:

Ավտոբու-ի պատուհանից հիպնո-ված նայում էի շրջակայքի գեղեցկություներին: Որպի-ի աննման տեսարան: Որպես-ի պատկերացնես, աչքովդ պիտի տեսնես:

Առաջադրանքներ

1․Արտահայտությունը բերել բազմանդամի կատարյալ տեսքի.
ա) (x − y)( x ² + xy + y ²) = (x−y)(x2+xy+y2)=x3−y3
գ) (x − 2y)( x ² + 2xy + 4y ²) = (x−2y)(x2+2xy+4y2)=x3−(2y)3=x3−8y3
ե) (5a − 3b)(25a ² + 15ab + 9b²) = (5a−3b)(25a2+15ab+9b2)=(5a)3−(3b)3=125a3−27b3
բ) (2a − 3)(4a ² + 6a + 9)
դ) (9x ² + 12x + 16)(4 − 3x)
զ) (25a ² b² + 5ab + 1)(5ab − 1)

2․Բազմանդամը վերլուծել արտադրիչների.

ա) a3−b3 = (a−b)(a2+ab+b2)

բ) 27a3−8b3 = (3a−2b)(9a2+6ab+4b2)

գ) 24x3−81 = 3(8x3−27)=3(2x−3)(4x2+6x+9)

դ) b3−125 = (b−5)(b2+5b+25)

ե) c3−27 = (c−3)(c2+3c+9)

զ) 125k6−512 = (5k2−8)((5k2)2+(5k2)(8)+82)

3․Արտահայտությունը բերել բազմանդամի կատարյալ տեսքի.

ա) (k−n)(k2+kn+n2)=k3−n3

բ) (5−a)(a2+5a+25)=125−a3

գ) (2m−5n)(4m2+10mn+25n2)=8m3−125n3

1.Կազմիր տրված ածականների գերադրական աստիճանը:
Գեղեցիկ, համեստ, դաժան, հին, բարի, չար, նոր, ծանր, զգայուն, սուր, երկար, մեծ, լավ, փոքր, խոշոր:

Գեղեցիկ – ամենագեղեցիկ

Համեստ – ամենահամեստ

Դաժան – ամենադաժան

Հին – ամենահին

Բարի – ամենաբարի

Չար – ամենաչար

Նոր – ամենանոր

Ծանր – ամենածանր

Զգայուն – ամենազգայուն

Սուր – ամենասուր

Երկար – ամենաերկար

Մեծ – ամենամեծ

Լավ – լավագույն

Փոքր – ամենափոքր

Խոշոր – ամենախոշոր

2.Շարքում ընդգծիր համեմատության աստիճան չունեցող որակական ածականները:
Կարմիր, հպարտ, կույր, բարձր, գեղեցիկ, չար, նենգ, պարկեշտ, արու, բարի, վեհ, ագահ, հղի, վսեմ, համր, պիղծ, ամուրի, խուլ, արդար, ճերմակ:

3.Տրված արմատներով կազմիր ածանցավոր և բարդ ածականներ:
Ոսկի, մարգարիտ, ծիծաղ, լույս, սեր, հոտ, հուր, դառն, մազ, գույն, գութ, իմաստ, մարմար:

Ածանցավոր ածականներ.

Ոսկի – ոսկյա, ոսկեգույն

Մարգարիտ – մարգարտյա

Ծիծաղ – ծիծաղելի

Լույս – լուսավոր

Սեր – սիրալիր

Հոտ – հոտավետ

Հուր – հրավառ

Դառն – դառը, դառնահամ

Մազ – մազոտ

Գույն- գունավոր

Գութ – գթասիրտ

Իմաստ – իմաստուն

Մարմար – մարմարե

Բարդ ածականներ.

Ոսկի – ոսկեհուր, ոսկեգույն

Մարգարիտ – մարգարտավառ

Ծիծաղ – ծիծաղաշատ

Լույս – լուսակիր, լուսավոր

Սեր – սիրառատ

Հոտ – հոտազերծ

Հուր – հրահեղեղ

Դառն – դառնահամ

Մազ – մազանման

Գույն – գունագեղ

Գութ – գթասիրտ

Իմաստ – իմաստալից

Մարմար – մարմարապաշտ

4.Դպրոցական, ավագ, դավաճան, հերոս, խավար, հսկա, զինվորական, վիրավոր բառերը նախադասությունների մեջ գործածել մի դեպքում, որպես գոյական, մյուս դեպքում` որպես ածական:

Դպրոցական

Գոյական: Դպրոցականը արագ բացեց իր տետրը:

Ածական: Դպրոցական տարիները շատ հետաքրքիր են:

Ավագ

Գոյական: Նա մեր խմբի ավագն է:

Ածական: Մեր ավագ եղբայրը շատ խելացի է:

Դավաճան

Գոյական: Դավաճանը պատասխան կտա իր արարքների համար:

Ածական: Դավաճան արարքը ցավ է պատճառել բոլորին:

Հերոս

Գոյական: Այդ հերոսը միշտ կհիշվի:

Ածական: Նրա հերոս քայլը փրկեց ամբողջ գյուղը:

Խավար

Գոյական: Խավարը ծածկել էր ամբողջ երկինքը:

Ածական: Խավար գիշերն ավելի սարսափելի էր թվում:

Հսկա

Գոյական: Հսկան մոտեցավ և բարձրացրեց քարը:

Ածական: Դա հսկա շինություն էր, որը դժվար էր անտեսել:

Զինվորական

Գոյական: Զինվորականը պատմեց իր ծառայության մասին:

Ածական: Զինվորական կարգապահությունը խիստ է:

Վիրավոր

Գոյական: Վիրավորը պառկած էր հիվանդանոցում:

Ածական: Վիրավոր զինվորը օգնության կարիք ուներ:3\

5.Գրիր տրված բառերի նույնարմատ հականիշ ածականները:
Բարձրակարգ → ցածրակարգ

Երերուն → կայուն

Տարակուսել → վստահ

Արտաքուստ → ներքին

Անզարդ → զարդարված

Անամոթ → ամոթխած

Անաղմուկ → աղմկոտ

Արատավոր → անարատ

Դառնահամ → քաղցրահամ

Թեթևաբարո → ծանրաբար

Անտառի եզրին աճել էր երկու ջահել եղևնի։ Մեկը գեղեցկուհի էր դարձել.կանգնած է սլացիկ, խիտ սաղարթ հագած, հպարտ` գագաթից մինչև գետին։ Մյուսը` նրա ընկերուհին, համեստորեն մի կողմ էր քաշվել։ Նա գեղեցիկ չէր , ճյուղերը այս ու այն կողմ էին ցցված, ծուռ բուն ուներ։ Հպարտ էր գեղեցկուհին ու մտածում էր, որ իրենից ավելի լավն ու գեղեցիկը չկա աշխարհում։
Եկավ ձմեռը։ Անտառ եկան մարդիկ` փայտ տանելու և կտրեցին ծուռտիկ  ծառը։ Այդ ժամանակ  գեղեցիկ եղևնին չարակամ ասաց.

— Ահա, տեսնում ես, ես այդպես էլ գիտեի`  նրանք ցանկանում էին կտրել քեզ։ Նրանք չէին համարձակվի անգամ ձեռք տալ ինձ, ես ողջ անտառի զարդն եմ։

— Կապրենք , կտեսնենք, — ասաց անշուք եղևնին, — ժամանակը ցույց կտա։
   Եվ ժամանակը ցույց տվեց։ Նոր տարուց հետո նրանք հանդիպեցին աղբանոցում։ Հպարտ գեղեցկուհին սկսեց արտասվել և բողոքել ընկերուհուն մարդկանցից, որոնք  իրեն կտրել են տոնի համար, ապա դեն նետել։
Ծուռտիկ եղևնին պատասխանեց նրան.

— Դու իզուր ես զայրանում։ Պետք է կանխատեսեիր այդ։ Աշխարհում ուրիշներին օգտակար լինելուց հաճելի  և ազնիվ բան չկա։ Բողոքում ես, որովհետև հիասթափվել ես։ Դու այնպիսի մեծ կարծիք ունեիր քո մասին, այնպես էիր հպարտանում քո գեղեցկությամբ, որ երբ հույսերդ չարդարացան, դու հիասթափվեցիր և տխրեցիր։ Իսկ ես փորձում եմ ամեն ինչի շուրջ մտածել և հասկանում եմ, թե ինչ պետք է լինի, և ինչ կարող է  պատահել։  Այդ պատճառով ստիպված չեմ հիասթափվել և հենց դրա համար էլ երջանիկ եմ։
— Դու՞, երջանի՞կ, դու տգեղ ես , պառկած ես աղբանոցում ու երջանիկ ե՞ս, — բղավեց գեղեցկուհին։

— Այո,- հանգիստ շարունակեց  եղևնին,- այն ժամանակվանից, երբ ինձ կտրեցին, ես չէի դադարում օգտակար լինել։ Ինձ կանգնեցրել էին փողոցում` որպես ուղենշան։ Ես մյուսների հետ ցույց էի տալիս մարդկանց ճանապարհը, ինձ երջանիկ էի զգում, հիմա էլ ավելի երջանիկ եմ։

— Ու այդ ինչի՞ց – անվստահությամբ  հարցրեց գեղեցիկ եղևնին։

— Մեր կողքով անցնում էին շատ մարդիկ, բայց մի տղա ամեն անգամ կանգնում էր հանգստանալու իմ կողքին։ Ամեն օր  հետևում էի նրան, թե ինչպես էր նա  քաղաքից գալիս, և սպասում էի, թե երբ է հասնելու ինձ, որ հանգստանա ճանապարհից։ Մենք ընտելացել էինք միմյանց, ընկերացել էինք, ես տեսնում էի նրա ժպիտը, ուրախանում էի նրա հետ հանդիպումներից։ Ես երջանիկ էի։
— Այնպես կուզենայի լինել քո տեղը։ Այժմ ինչի՞ս է պետք այս գեղեցկությունը։ Չնայած  նախկինում էլ այն ոչ մեկին օգուտ չէր բերում …
— Նայիր, — ընդհատեց նրան ծուռտիկ եղևնին, – ահա գալիս է այդ տղայի հայրը։
Տղամարդը, տեսնելով եղևնիները, մտածեց. «Շատ լավ է։ Միանգամից երկուսը։ Երևի բավական է վառարանը վառելու համար»: Այն տունը, ուր նա տարավ եղևնիները, երկու օր է` չէր ջեռուցվում, իսկ տղան հիվանդ պառկած էր անկողնում։
— Այժմ տաք կլինի, — ասաց հայրը`  պոկելով գեղեցիկ եղևնու ճյուղերը։ Ծուռտիկ ընկերուհին լսեց, թե ինչպես գեղեցկուհին  շշնջաց.
— Վերջապես, վերջապես ես էլ եմ երջանիկ …

Հարցեր և առաջադրանքներ:
1. Նկարագիր եղևնիներին: Եղևվնիներից մեկը շատ գեղեցիկ էր նրա ճյուղերը շատ սիրուն էին և ուղիղ։ Մյուս եղևվնին շատ տգեղ էր նրա ճյուղերը թափթփված իին և ծուռ։
2. Բնութագրիր եղևնիներին: Եղևվնիներից մեկը ինքնահավան էր և նրան թվում էր, որ իրանից սիրունը չկա։ Մյուս եղևվնին շատ լավ գիտեր, որ նա տգեղ է բայց մեկա նա միշտ ուրախ էր
3. Ի՞նչ է երջանկությունը ըստ եղևնիների: Եղևվնիներից մեկի կարցիքով երջանկությունը դա այն է, որ նրա արտաքինը սիրուն լինի։ Մյուս եղևվնին մտացում էր, որ կարևոր չի սիրուն ես թե չե, կարևորն այն է որ քո սիրտը մաքուր է։
4. Ի՞նչ է երջանկությունը ըստ քեզ: Իմ կարծիքով երջանկությունը դա այն է երբ քո կյանքը անցնում է ուրաղ և ազնիվ։

Սննդառությունը կենդանի օրգանիզմի կողմից տարբեր նյութերի կլանումն է սեփական գոյությունն ապահովելու նպատակով:
Արտաքին միջավայրից կլանված մարմինները և նյութերը, որոնք պահպանում են օրգանիզմի կենսագործունեությունը համարվում են սնունդ:

Սնունդ կարող է ծառայել և՛ անօրգանական նյութը (ջուրը, ածխաթթու գազը), և՛ օրգանականը (շաքարը, ճարպը և այլն) և ամբողջական կենդանի օրգանիզմը:
Բոլոր կենդանի օրգանիզմներում սնունդը ենթարկվում է միատեսակ փոփոխությունների.

1. Սննդի ստեղծում կամ ընդունում և կլանում:

2. Սննդի քայքայում պարզագույն գործառնական միավորների:

3. Այնուհետև՝

ա) ստացված պարզագույն գործառնական միավորների քայքայում և էներգիայի ստացում:

Սննդից անջատված էներգիայի հաշվին օրգանիզմը պահպանում է իր կյանքը և ակտիվությունը: Օրգանիզմի ակտիվությունը կյանքին բնորոշ բոլոր հատկանիշների պահպանումը, դրսևորումը և անխափան գործարկումն է:
Այսինքն, երբ օրգանիզմը շարժվում է, գրգռվում է, աճում է, բազմանում է և այլն, միշտ օգտագործում է սննդային էներգիան:
բ) ստացված պարզագույն գործառնական միավորներից սեփական օրգանիզմին բնորոշ նյութերի կառուցում:
Այդ նյութերը ծառայում են որպես շինանյութ: Այդպիսով առաջանում են նոր բջիջներ, հյուսվածքներ և օրգանիզմն աճում է ու զարգանում:

4. Օրգանիզմը շարունակում է գոյատևել:

Ըստ սննդառության եղանակի կենդանի օրգանիզմները բաժանվում են երեք խմբի.

• ավտոտրոֆներ— էներգիա են ստանում արևից:
• հետերոտրոֆներ — էներգիա են ստանում օրգանական նյութերի քայքայումից:
• միքսոտրոֆներ — էներգիա կարող են ստանալ և արևից և օրգանական նյութերից:

Ավտոտրոֆ սննդառության հիմնական ձևը ֆոտոսինթեզն է:
Բույսը արմատներով հողից կլանում է ջուր, իսկ տերևներով` օդից ածխաթթու գազ: Այդ անօրգանական նյութերից լույսի ազդեցությամբ, կանաչ քլորոֆիլի մասնակցությամբ բույսը պատրաստում է օրգանական նյութ` շաքար: Ֆոտոսինթեզի մնացորդ է թթվածինը, որը տերևներով հարստացնում է օդը:
Ավտոտրոֆ օրգանիզմը ֆոտոսինթեզի արդյունքում ջրից և ածխաթթու գազից սինթեզում է շաքար և անջատում թթվածին:

Ֆոտոսինթեզը բնորոշ է կանաչ օրգանիզմներին` բույսերին, կապտականաչ ջրիմուռներին և որոշ բակտերիաներին:
Հետերոտրոֆ սննդառության հիմնական ձևը պատրաստի սննդի որոնումն ու կլանումն է:
Հետերոտրոֆները օգտվում են ֆոտոսինթեզի պատրաստի արդյունքներից` թթվածնից և շաքարից ու դրա վերափոխումներից: Հետերոտրոֆ են բոլոր սնկերը և կենդանիները:
Միաբջիջ կենդանիներում կան որոշ բացառություններ: Երկարամտրակ էվգլենան ունի քլորոֆիլ և կարող է ինչպես ֆոտոսինթեզել, այնպես էլ սնվել հետերոտրոֆ կերպով:

Ըստ նախընտրած սննդի տեսակի՝ հետերոտրոֆները լինում են.

Բուսակեր — սնվում են բուսական ծագում ունեցող օրգանիզմներով կամ նրանց մասերով:

Օրինակ` թիթեռները, բադերը, նապաստակները, եղջերուները և այլն:

Կենդանակեր — սնվում են կենդանական ծագում ունեցող օրգանիզմներով: Նրանք որսորդներ են, իսկ սնունդ ծառայող զոհը` որս:

Օրինակ` առյուծը, գայլը, արծիվը, սարդը և այլն:

Ամենակեր — սնվում են և՛ բույսերով, և՛ կենդանիներով:

Օրինակ` մարդը, արջը, կետը:
Ըստ սննդի հայթհայթման ձևի՝ հետերոտրոֆները լինում են.

Սապրոֆիտներ — սնվում են մահացած կենդանի օրգանիզմների մնացորդներով, բույսերի պտուղներով, այլ պատրաստի օրգանական նյութերով:

Օրինակ` աղիքային ցուպիկը, պենիցիլինը, ճանճը, բորենին:

Գիշատիչներ — բոլոր այն կենդանի օրգանիզմներն են, որոնք որս են անում: Այսինքն բռնում են իրենց զոհին, սատկացնում, ապա սնվում դրանցով:

Օրինակ` սարդը, կոկորդիլոսը, վագրը, գայլը:

Որոշ բույսեր հանդիսանում են գիշատիչներ: Նրանք ունեն հատուկ «թակարդներ», որոնցով որսում են միջատների և սնվում նրանց օրգանական նյութերով: Դրանք միջատակեր բույսերն են:

Օրինակ` ռաֆլեզիան, վեներայի ճանճորսը, ցողիկը, ցնցղենին:

Մակաբույծներ — ապրում են որևէ կենդանի օրգանիզմի մեջ կամ օրգանիզմի վրա: Սնվում են նրա օրգանական նյութերով: Այդ օրգանիզմը մակաբույծի տերն է: Մակաբույծները թունավորում են տիրոջ օրգանիզմը:

Օրինակ՝ լյարդի ծծանը, էխինոկոկը, եզան երիզորդը, տիզը:

Շնչառություն

Կենդանի օրգանիզմների կարևոր հատկանիշներից է նյութափոխանակությունը: Կենդանի օրգանիզմների նյութափոխանակության կարևոր դրսևորում է գազափոխանակությունը:
Այն գազափոխանակությունը, երբ օրգանիզմը օդից կլանում է թթվածին և անջատում ածխաթթու գազ կոչվում է շնչառություն:
Կենդանի օրգանիզմների կայսրության զգալի մասը հարմարված է միայն գոյատևել թթվածնով հարուստ միջավայրում:
Թթվածինը մասնակցում է սննդի քայքայման և նրանից կենսական էներգիայի անջատման գործընթացին:
Գոյություն ունի շնչառության երկու բաղադրիչ` արտաքին և ներքին:
Ներքին շնչառությունը կոչվում է նաև բջջային:

Օրգանիզմի փոխադրական համակարգերի շնորհիվ յուրաքանչյուր բջիջ` մեկ առ մեկ ստանում է սննդանյութ և թթվածին: Բջիջը դրանցից ստանում է էներգիա և կենսագործում:
Բջջային շնչառության ձևերը, գրեթե անփոփոխ, բնորոշ են բոլոր տիպի կենդանի օրգանիզմներին:
Արտաքին շնչառությունը գազափոխությունն է օրգանիզմի և օդի միջև:
Արտաքին շնչառությամբ միմյանցից տարբերվում են՝ պարզագույն օրգանիզմները, բույսերը, կենդանիները:
Պարզագույն օրգանիզմները հիմնականում միաբջիջ օրգանիզմներն են կամ բազմաբջիջ ստորակարգ կենդանիները: Նրանք շնչում են օրգանիզմի ամբողջ մակերեսով:
Բույսերը շնչառության հատուկ մասնագիտացված օրգան համակարգ չունեն: Թթվածինը բջիջներին բաշխվում է միջբջջային տարածություններով: Բույսը տերևի ստորին մակերեսին ունի հատուկ բջիջներ, որոնք կոչվում են հերձանցքներ: Դրանք առաջանում են երկու կիսալուսնաձև բջջից, որոնք բացվում և փակվում են: Բացված վիճակում կատարվում է գազափոխանակություն բույսի և օդի միջև: Հերձանցքներով գոլորշանում է նաև ջուրը:
Բարձր կազմավորված կենդանիներն ունեն շնչառության մասնագիտացված օրգան համակարգ:
Ջրային կենդանիների շնչառության օրգանն է` խռիկները:
Ցամաքային կենդանիների շնչառության օրգանն է` թոքերը:
Միջատների շնչառության օրգանն է` շնչառական խողովակները՝ տրախեաները:
Կենդանիների շնչառության օրգան կարող է լինել նաև մաշկը: Գորտի գազափոխանակության գրեթե կեսն ապահովում է մաշկը:

Լրացուցիչ աշխատանք.

Պատասխանել հարցերին

1. Սննդառության ի՞նչ եղանակներ են ձեզ հայտնի:

Ինձ հայտնի է ՝սննդառության այս տեսակները ավտոտրոֆ, հետերոտրոֆ, միքսոտրոֆ, հողային, ֆոտոսինթեզ։

1. Ինչպե՞ս են սնվում բույսերը:

բույսերը սնվում էն արևից և ջրից։

1. Ի՞նչ է հետերոտրոֆ օրգանիզմներ գիտեք:Բերե՛ք օրինակներ:

Հետերոտրոֆ օրգանիզմներն ընդունակ չեն անօրգանական միացություններից սինթեզելու օրգանական միացություններ։

1. Ի՞նչ է շնչառությունը:

Շնչառություն, արտաքին միջավայրից օդի անցումը թոքեր և հակառակ ուղղությամբ, որի ընթացքում օրգանիզմը ստանում է թթվածնին և արտազատում ածխածնի երկօգսիդ։